TBMM Genel Kurulu’nda, 2023 Merkez Bütçe Yasa Teklifi’nin tümü üzerindeki görüşmeler 5 Aralık Pazartesi günü, tartışmalarla başladı. Gergin geçen görüşmelerin ikinci gününde yaşanan kavgada, AK Parti Milletvekili Zafer Işık, İYİ Parti Milletvekili Hüseyin Örs’e yumruklu saldırıda bulundu. Genel Kurul salonunda kalp spazmı geçiren Örs, yapılan ilk müdahalenin ardından hastaneye kaldırıldı. Zafer Işık ise, yaptığı yumruklu saldırıdan dolayı iki birleşim ‘geçici çıkarma cezası’ aldı.

Geçmişten Günümüze Meclis Kavgaları

Bilindiği üzere Meclis, daha önce de birçok sayıda kavgaya tanıklık etmiş, Meclis çatısı altında üç vekil hayatını kaybetmiş, onlarcası yaralanmıştı. Arşivlerden birkaç örnekle, Meclis tarihe geçen kavgalarını derledik:

Meclis’in İlk Kavgası: Deli Halid Paşa

Cumhuriyetin ilk yıllarına gidersek; Meclis çatısı altında ilk ölümlü olay 9 Şubat 1925 tarihinde yaşandı. Ardahan milletvekili Deli Halid Paşa ile silahlı kişiler arasında yaşanan kavgada, Deli Halid Paşa silahla vurularak ağır yaralanmış, birkaç gün sonra da Meclis revirinde hayatını kaybetmişti. Üstelik olay, tartışmadan bağımsız bir milletvekilinin önerisiyle gelen Kanun teklifinin görüşmeleri sırasında yaşanmıştı.

 

 

Meclis Başkanını Salondan Kaçıran Kavga

23 Şubat 1958’de ise Meclis, tarihinin en büyük gerginliklerinden birine daha tanık oluyordu. Öyle ki bu gerginlik iki gün sonraki Genel Kurula da yansımıştı. Kavganın fitilini, Demokrat Parti Tekirdağ Milletvekili Zeki Erataman’ın ‘senelerce milletin aziz dinini inkar edenler’ diye söze başlaması ateşledi. CHP’li vekiller tepkilerini sıralara vurarak gösterirken, tartışma Meclis sıralarından taştı; CHP milletvekili Yılmaz Mete ve Demokrat Parti Milletvekili Yaşar Gümüşer arasında yumruklaşma başladı. Bu yumruklaşma kısa sürede tüm salona sıçradı ve yüzden fazla vekilin dahil olduğu arbede çıktı. Arbede sırasında çantalar havada uçuşmuş, milletin temsil edildiği sıralar tahrip edilmiş, Milletvekili Avni Yurdabayrak’ın ise burnu kırılmıştı. Meclis Başkanının salondan adeta kaçarak uzaklaşması, kavganın boyutuna dair durumu anlatıyordu.

 

 

Milletvekillerinden Linç Girişimi

Meclis tarihinin olaylı bütçe görüşmeleri 1969 yılında da kavgaya sahne oldu. TİP Milletvekilli Çetin Altan’ın Meclis koltuğunda konuşma yaptığı sırada, bir anda Adalet Partisi Milletvekili, “Hamido” lakaplı Hamit Fendoğlu’nun, Altan’ın üzerine atlaması büyük bir kavgayı tetikledi. Altan’ın yerde tekmelenmesiyle kavga kısa sürede büyümüş, Adalet Partisi milletvekilleri ile Türkiye İşçi Partisi milletvekilleri arasında arbede çıkmıştı. Kavganın sonunda Aren Altan hafif yaralanmış, Türkiye İşçi Partisi Konya Milletvekili Yunus Koçak ise ağır yaralanarak hastaneye kaldırılmıştı. Olay “Mecliste Kanlı Kavga” olarak manşetlere taşındı.

 

 

Ecevit’in 9 Saatlik Konuşması

1976 yılına gelindiğinde ise bir diğer kavga, dönemin CHP Genel Başkanı Bülent Ecevit’in bütçe görüşmeleri kapsamında yaptığı 9 saate varan konuşması üzerine yaşandı. Bu tarihe de geçen konuşmanın uzunluğu hali hazırda salondaki milletvekilleri arasındaki huzursuzluğu artırmış, Ecevit’in ortaya koyduğu resmi evraklarda sahtecilik yapılması iddialarına dönemin Başbakanı Süleyman Demirel’in verdiği, ‘alıştık’ yanıtı ise gerginliği tırmandırmıştı. Demirel’in bu yanıtı verdiği iddiaları, Genel Kurulda tansiyonu bir anda yükseltti ve kavgaya neden oldu.

 

 

Kurşun, Kavgayı Ayırmak İsteyen Ceylan’a İsabet Etti

29 Mart 1989 tarihinde Meclis, acı bir olaya daha tanıklık edecekti; Siirt Bağımsız Milletvekili İdris Arıkan’ın, ANAP’lı Zeki Çeliker ile Meclis kulisinde karşılaşmasının ardından yaşadığı tartışma büyüdü ve tartışma kısa sürede kavgaya dönüştü. İdris Arıkan’ın silahına davrandığını gören DYP’li Abdürrezzak Ceylan kavgayı ayırmak, Arıkan’a engel olmak istemişti. Ancak Arıkan’ın silahının ateşlenmesi üzerine kurşun Ceylan’a isabet etmiş, Ceylan tüm müdahalelere rağmen hayatını kaybetmişti.

 

 

İçtüzük Tartışması Ölümle Sonuçlandı

2001 yılında ise Meclis’te Genel Kurul tam 730 saat çalışmış, 113 kanun çıkarmıştı. Bu yoğun çalışma temposu, milletvekilleri arasında gerginliğe neden olmuş, kısa sürede gerginlik, kürsünün önünde MHP ve DYP’li milletvekillerinin kavgasına dönüşmüştü. DYP milletvekili Fevzi Şıhanlıoğlu ile MHP milletvekilleri Mehmet Kundakçı, İsmail Çevik, Cahit Tekelioğlu ve Cumali Durmuş yumruklaşmaya başlamış, yumruklaşmanın sonucunda ise Şıhanlıoğlu, kalp krizi geçirerek hayatını kaybetmişti. MHP milletvekili Cahit Tekelioğlu’na “kastı aşan müessir fiille insan öldürme suçundan” hapis ve para cezası verildi.

 

 

Milletvekillerine Karşı Yaptırım: Yasama Dokunulmazlığı Mutlak Değil

Arşivlerin ortaya koyduğu üzere, ülke tarihinde Meclis çatısı altında üç milletvekili ölmüş, onlarcası da yaralanmıştı. Peki bu tartışmalarda, saldırıyı gerçekleştiren milletvekillerine nasıl bir ceza uygulanıyor, dahası bir milletvekili ne kadar ileriye gidebilir? Bakalım:

Milletvekillerinin sahip olduğu dokunulmazlık, yasama dokunulmazlığıdır. Buna göre milletvekilleri hakkında, suç işlediklerinden bahisle, parlamentonun izni olmadan, gözaltına alma, tutuklama gibi bazı cezai işlemler uygulanamaz. Ancak elbette yasama dokunulmazlığı mutlak değil ve Meclis tarihinde de görülebileceği üzere istisnaları var. Bu istisnalardan birisi de Anayasa’nın 83. maddesinde konusu geçen ağır cezayı gerektiren “suçüstü ihlali”. 83. madde, şu ifadelere yer veriyor:

“Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili, Meclisin kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz. Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ve seçimden önce soruşturmasına başlanılmış olmak kaydıyla Anayasanın 14’üncü maddesindeki durumlar bu hükmün dışındadır. …"

Burada geçen 14. maddedeki ‘durumları’ daha yakından görmek için, 14. maddenin metni incelenebilir:

“Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve lâik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz.

Anayasa hükümlerinden hiçbiri, Devlete veya kişilere, Anayasayla tanınan temel hak ve hürriyetlerin yok edilmesini veya Anayasada belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasını amaçlayan bir faaliyette bulunmayı mümkün kılacak şekilde yorumlanamaz…”

Literatür ve mevzuat araştırmalarına göre, bu iki madde de, birçok eleştiriye hedef olmuş durumda. Özellikle 14. maddede suç tanımının net olarak yapılmamış olması, bu konuyla ilişkili tartışmaları da beraberinde getiriyor.

1989 ve 2001 yıllarında yaşanan ve ölümle sonuçlanan tartışmaların sonucunda olduğu gibi elbette ağır ceza suçlarını işleyen bir milletvekili, yargılanabiliyor ve cezaya çarptırılabiliyor ancak Anayasanın bu maddeleri göz önünde bulundurulurken içtüzüğün 161. maddesi de irdelenmeli.

Meclis İçtüzüğünün 161. maddesine göre bir milletvekilinin fiili saldırıda bulunması, o vekilin ‘Meclisten Geçici Çıkarma’ cezası almasını gerektiriyor. Bu ceza en çok üç birleşim için veriliyor ve verilir verilmez de uygulanıyor. Bu cezayı alan milletvekili, Meclis Genel Kurulu, komisyonlar, başkanlık divanı ve danışma kurulu çalışmalarına cezası süresince katılamıyor.

Son olarak AK Parti Milletvekili Zafer Işık’a verildiği üzere, ‘geçici çıkarma cezası’ ne kadar caydırıcı, önlemler artırabilir mi, vatandaşlarının oylarının temsil edildiği Meclis’te istemediğimiz bu görüntüler daha kaç kez yaşanacak, önümüzdeki günler gösterecek.

Kaynaklar

•  Kemal Gözler, Anayasanın 14'üncü Maddesindeki Durumlarda Yasama Dokunulmazlığı İşler mi? (n.d.). ANAYASA.GEN.TR. Retrieved December 7, 2022, from https://www.anayasa.gen.tr/gergerlioglu.htm

• Bakırcı, F., Gençkaya, Ö. F., Ergül, O., Kılıç, A., Aslan, G. A., Işık, S., & Yüksel, İ. (2020). Parlamento Hukukuna Giriş. Lykeion.

• https://onedio.com/haber/dosya-turkiye-tarihinden-meclis-kavgalari-346850
• https://www.hurriyet.com.tr/gundem/huseyin-orsun-son-saglik-durumuna-iliskin-aciklama-iyi-partiden-yumruklu-kavga-sonrasi-butce-gorusmeleri-karari-42183661
• https://140journos.com/maarif-takvimi-29-mart-daefa4fef48d
• https://bianet.org/bianet/hukuk/247081-dokunulmazlikta-durumlar-ve-suclar
• https://www.ensonhaber.com/galeri/mecliste-yasanan-kavganin-fotograflari#11
• https://artigercek.com/politika/meclisin-33-yillik-kavga-tarihi-iki-olu-onlarca-yarali-231773h
• https://www.odatv4.com/guncel/1923-ten-2021-e-meclis-kavgalari-223530
• https://medyascope.tv/2022/12/06/besibiryerde-52-tbmmde-cikan-en-buyuk-bes-kavga/
• https://www.memurlar.net/album/4771/iste-milletvekillerinin-disiplin-karnesi.html