Kamu Denetçiliği Kurumu Nedir?
Kamu Denetçiliği Kurumu (KDK), Türkiye’deki kamu ve idarenin her türlü eylem, işlem ve tutumlarını; adalet, insan hakları, hukuk ve hakkaniyet perspektifinden uygunluğunu denetleyen, bu konuda araştırmalar gerçekleştiren ve önerilerde bulunan bir kamu kurumudur. KDK, 2012 yılında 6328 sayılı ‘Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu’ ile kurulmuştur. Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne bağlı kamu tüzel kişiliğini haiz özel bütçeli kurum olan KDK, 2013 tarihi itibarıyla şikayet başvuruları almaya başlamıştır.

Kamu Denetçiliği Kurumunun Görev ve Yetki Alanı

KDK,  kamu  gücünü  kullananlar  ile  bireyler  arasındaki  ilişkilerde ortaya  çıkan  sorunlara ilişkin gerekli incelemeler yapmakta ve çözüm üretmeye çalışmaktadır.¹ Yurtdışı örneklerine baktığımızda kamu denetçiliği, İsveç'te insan hak ve özgürlüklerinin korunması, İngiltere'de  vatandaşların kötü yönetime karşı korunması, Fransa’da ise vatandaş ile idare  arasındaki  ilişkilerin iyileştirilmesi ve idari işlemlerde hakkaniyetin sağlanması amacıyla oluşturulmuştur.² Türkiye’de kamu denetçiliğinin görevi Anayasanın 74. maddesinde “kamu  denetçisinin idarenin işleyişiyle ilgili şikayetleri inceleyeceği” şeklinde ifade edilmiştir.

Kamu Denetçiliği Kurumunun Denge ve Denetlemedeki Yeri

Kamu Denetçiliği Kurumu kurulmadan önce başvuru hakkı, 82 Anayasasının 74. maddesiyle düzenlenen ‘dilekçe hakkı’ ile tanınıyordu. Ancak, dilekçe hakkında da yer alan, idari makamların başvuru dilekçeleri üzerine ne yapacağı ya da nasıl hareket edeceği belirtilmiyordu. KDK söz konusu bu ihtiyacı karşılamak üzere kurulmuştu.

Kuvvetler ayrılığı ilkesinin ihlal edilmesi, KDK kurulurken uzmanlar tarafından duyulan endişelerden birisiydi. Çünkü hükümet tasarruflarını irdeleme ve bu tasarrufların niteliği hakkında değerlendirme yapma yetkisi bir kişinin kontrolünde olacaktı.³ Öte yandan, farklı kalifikasyon gerektiren çeşitli idari etkinliklerin denetlenmesinde, konuya vakıf olmayan bir kişinin başarılı olamayacağı savunulmaktaydı.⁴

Bu eleştiriler bağlamında KDK, yasama tarafından seçilen, yürütmeyi denetleyen, yargı niteliği taşımadan karar alıp kararlarını takip edebilen üç kuvvetin de kesiştiği noktada toplanan ancak kuvvetlerin üzerinde yetkili olmayan bir kurumdur denebilir. Öyle ki, kamu denetçisi (ombudsman) hukuki niteliği gereği hukuk devleti ilkesinin gerçekleşmesine yardımcı olan aktördür.⁵ Diğer yandan, KDK’nın kararları, idari denetim sonucunda alınan kararlar gibi icra niteliği taşımamaktadır; yargı kararları gibi kesin hüküm niteliği yoktur ve kamu denetçisi de kamu idaresi ve vatandaş arasında ortaya çıkan uyuşmazlıkları çözmeye odaklanmaktadır.⁶

Sağlıklı işleyen bir demokratik denge ve denetleme sisteminde Kamu Denetçiliği Kurumu Yasama erkinin yürütmeyi denetimi açısından da önem taşımaktadır. Bu nedenle Kamu Denetçiliği Kurumunun işlevsel bağımsızlığı ve yasama erkiyle ilişkisinin esas ve usullerinin açık ve kurumun işlevselliğini arttıracak şekilde ortaya konması denge ve denetleme sistemi açısından oldukça önemlidir. 

2021 Yılında Kamu Denetçiliği Kurumu ve Meclis Karma Komisyon Toplantısı

9 yıldır 2 baş ombudsman değiştiren ve birçok faaliyete imza atan KDK’nın, 2021 yılında yürüttüğü faaliyetleri ve önerileri kapsayan yıllık raporu, Dilekçe ve İnsan Haklarını İnceleme Karma Komisyonu’nun ilk toplantısında ele alındı.

Kamu Başdenetçisi (Ombudsman) Şeref Malkoç, ‘önem verdikleri çalışmalarla’ ilgili aşağıdaki ifadelerde bulundu:

Bunların başında hukukun üstünlüğünün öneminin, faydasının, devlet yönetimine ve halka memnuniyetinin, katkısının ve iyi yönetim ilkelerinin idarecilerimize hatırlatılması gelmektedir. Bu kapsamda bakanlarla, bakan yardımcılarıyla, genel müdürlerle ve diğer üst düzey yöneticilerle çeşitli vesilelerle toplantılar gerçekleştirdik.

Önem verdiğimiz çalışmalar var, bunların başında hukukun üstünlüğünün öneminin, faydasının, devlet yönetimine ve halka memnuniyetinin, katkısının ve iyi yönetim ilkelerinin idarecilerimize hatırlatılması gelmektedir. Bu kapsamda Ankara merkezde bakanlarla, bakan yardımcılarıyla, genel müdürlerle ve diğer üst düzey yöneticilerle çeşitli vesilelerle toplantı yapıyoruz, onları ziyaret ediyoruz, Kamu Denetçiliği Kurumunu, önemini anlatıyoruz. Bizim verdiğimiz kararların aslında idarenin aleyhine olmadığını, bizim vatandaşın avukatı olduğumuzu ama kararlarımızın idarenin aleyhine olmadığını, kamuda görev yapanların yaptığı hizmetlerin bizim kararlarımıza uyması hâlinde taçlandırılacağını, hizmetlerin taçlanacağını onlara anlatıyoruz. Bu açıdan, özellikle hukuki açıdan idarede bir zihniyet dönüşümüne, bir anlayış dönüşümüne katkı da sunmaya çalışıyoruz.”

81 ile giderek valilerle, belediye başkanlarıyla, rektörlerle, illerdeki diğer üst düzey yöneticilerle görüşüyoruz; hukukun üstünlüğünü, hakkaniyete uygun işlem yapmalarını onlara hatırlatıyoruz. Sayın Başkanımızın ifade ettiği gibi, memnuniyetle belirtiyoruz, kararlarımıza uyma oranı yüzde 80’e yaklaştı. Avrupa'da yüzyıllık Ombudsman geleneğinde kararlara uyma oranı da yüzde 80 civarında.

Diğer faaliyetlerimizden biri de yaptığımız bütün programlarda bazen televizyonlarla bazen radyolarla ulaştığımız insanlara Anayasa’daki haklarını, yasadaki haklarını hatırlatıyoruz, bu haklarını nasıl kullanmalarını, haksızlığa uğrarlarsa bu haklarını nasıl aramaları gerektiğini hatırlatıyoruz.

Yapılan Başvurulara İlişkin İstatistikler

Karma Komisyon Başkanı Mihrimah Belma Satır, komisyon toplantısında 2021 yılındaki başvuru düşüşünün gerekçesine de dikkat çekerek KDK’ye yapılan başvuru sayıları ile ilgili bilgi verdi.

Mihrimah Belma Satır, başvuru sayılarının genel hatlarına ilişkin şunları söyledi: 

Kamu Denetçiliği Kurumuna başvuru sayısı 2019 yılında 20.968 iken 2020 yılında yapılan başvuru sayısı 90.209’a yükselmiştir.

2020 yılında yapılan yaklaşık 70 bin civarındaki Covid - 19 pandemi destek kredisi konusundaki başvurulara konu taleplerin Kamu Denetçiliği Kurumunun girişimleriyle çözümlenmesi üzerine başvuru sayısı 2021 yılında 18.843 olarak gerçekleşmiştir.

Yaklaşık dokuz yıllık süreçte yapılan toplam başvuru sayısının 189.587 olduğu göz önünde bulundurulduğunda 2021 yılındaki başvurularla birlikte başvuru sayısında önemli oranlara ulaşıldığını gözlemleyebiliyoruz.

Pandemi nedeniyle yapılan başvurularda sayıların artmasının dönemsel ve belli bir konuda olduğunu da tespit ediyoruz.

Kamu Denetçiliği Kurumu’nun ‘2021 Yıllık Raporu’nda, başvurulara ilişkin detaylı veriler ise şu şekilde:

Alt Komisyon Çalışmaları

Konuşmaların ardından Kamu Denetçiliği Kurumu 2021 Yılı Yıllık Raporu üzerinde gerekli çalışmaları yapmak üzere alt komisyon oluşturuldu. Alt komisyonda, kamu denetçilerinin kendi faaliyet alanlarıyla ilgili detaylı bilgi vermesi bekleniyor. Önümüzdeki günlerde başkanın da seçileceği alt Komisyon üyeleri ise şöyle: